Search

Prògram Choinnich

Date 03 August 2000
Track ID 20001
Part 1

Track Information

Original Tape ID

Program Choinnich 03.08.2000

Summary

Cape Breton's Gaelic speaking communities in the 19th century.

James Watson, who lives in Cape Breton, tells of the research he carried out into the history of the place. He spoke to many people who remembered well the stories passed down to them from their ancestors, and were able to tell him about life in Cape Breton when immigrants from the Highlands arrived in the 19th century.

Recording Location

County - Ross and Cromarty

Parish - Stornoway

Island - Lewis

Village/Place - Stornoway

Language

Gaelic

Collection

BBC

Transcription

Coinneach MacÌomhair (CM): An-dràsta tha sinn a' fuireach aig a' cho-labhairt ann an Obar Dheathain. Tha iad air a thighinn à grunn mòr àitichean airson a bhith aig a' cho-labhairt a tha seo. 'S e dha-rìribh co-labhairt eadar-nàiseanta a th' ann, a' toirt iomradh air iomadh cuspair a bhuineas dhan a' Ghàidhlig agus dha na Gàidheil. 'S ann air suidheachadh nam bailtean Gàidhealach an Ceap Breatainn san naoidheamh linn deug a tha Seumas Watson a' còmhradh ris na tha an làthair. Na seanchasan mu na h-amannan a tha sin. Tha Seumas air a thighinn a Cheap Breatainn... à Ceap Breatainn gun a' cho-labhairt. Tha e còmhla rium an-dràsta. Uill, a Sheumais, math a bhith a' còmhradh riut aon uair eile. Dè tha thu gu bhith ag ràdh ris na daoine a tha seo, na daoine a tha an làthair, mu dheidhinn na seòrsa dòigh-beatha a bh' aig na daoine a chaidh a-null san naoidheamh linn deug?

Seumas Watson (SW): Uill, tha mise air a bhith ag obair air falbh mun cuairt, am measg nan taighean, air feadh an eilein a-niste bho chionn còrr 's deich bliadhna, dh'fhaodte nas giorra do fhichead bliadhna, agus tha mi air a bhith a' clàradh seann seanchas aig muinntir... muinntir an àite 's seann eachdraidhean a bhiodh aca air mar a bha cùisean, mar a bha an saoghal, aig an sinnsear a thàinig a-nall an toiseach, agus 's ann a-mach air a sin a bhios mise aig a... aig a' cho-labhairt a tha seo.

CM: Uill, dè seòrsa... dè seòrsa rudan a tha thu air a bhith a' faighinn a-mach?

SW: Bidh mi... tha mi air a bhith a' clàradh seann eachdraidh air mar a bha saoghal nan Gàidheal a-bhos an seo san t-Seann Dùthaich, mun tàinig iad a-nall, agus gu dè thàinig fodha... fòdhpa gun tàinig iad a-nall, an seòrsa de shuidheachadh anns an robh iad anns a' Choillidh Mhòir dar a land iad an toiseach, agus an seòrsa de dh'obair a chuir iad air adhart gus an t-àite a thuineachadh.

CM: Nise, bha thusa a' bruidhinn, mar a tha thu ag ràdh, anns an fhichead bliadhna a chaidh seachad. Na daoine ris an robh thusa a' bruidhinn, cha robh iad fhèin air a... cha b' e iadsan a thàinig... a chaidh a-null idir. 'S e chaidh a-null ach na sinnsirean aca.

SW: Seadh, an cuideachd.

CM: Agus dè cho mòr agus a tha mar a bha a' tachairt dha na sinnsirean, dè mòr 's a bha sin nan cuimhne, no nam fiosrachadh?

SW: Uill, bha cuimhne... bha cuimhne mhòr aca air mar a bha gnothaichean aig an cuideachd dar a thàinig iad a-nall. Bhiodh iomadach naidheachd aca air mar a bha saoghal nan Gàidheal ann an Eilean Cheap Breatainn an toiseach, mar gum biodh iad a' faighinn air adhart... ciamar a bhiodh iad a' faighinn air adhart leis na h-Innseanaich, agus an seòrsa de choillidh a bh' ann, an obair a bha romhpa airson a' choille a leagail agus taighean a thogail, 's a leithid sin, 's bha... tha cuimhne mhòr aca, aig an t-seann fheadhainn ann an Ceap Breatainn, fhathast air mar a bha sin aig an sinnsirean.

CM: Airson thàinig daoine à diofar cheàrnaidhean de dh'Alba a Cheap Breatainn, agus rud a bha annasach, nach e, chùm iad an dòigh-cainnt a bh' aig na... a bh' aig na daoine bhon tàinig iad, taobh a-staigh Cheap Breatainn. Dh'aithnicheadh tu cò às a thàinig iad, 's dòcha ceud gu leth bliadhna às dèidh dha an sinnsirean a bhith air a thighinn, nach aithnicheadh?

SW: Cluinnidh daoine fhathast gu cinnteach blas an àite, blas na ceàrnaidh, air a' Ghàidhlig a bh' aig cuideachd muinntir an àite, dìreach a rèir an àite anns am bi thu. Ma thèid thu suas dhan a' Chladach a Tuath, 's e... 's ann às Leòdhas 's na Hearadh a thàinig iad sin, agus aithnichidh tu siud air a' Ghàidhlig aca gu furasta. Ma thèid thu a-null gu Iona, 's àite ris a... no Sanndra, ma thogras tu - tha mi a' creidsinn gun robh thu fhèin ann turas - agus taobh eile a' chaolais ann an Eilean na Nollaig, 's e blas nam Barrach a chluinneas tu air a' Ghàidhlig aca. San àite far a bheil mise a' fuireach, 's ann às Mòrar, Mùideart agus Eilean Eige bu mhotha a thàinig iad a-nall, 's tha siud ann ri chluinnteil fhathast.

CM: Nise, tha... agus na sgeulachdan a bh' aca, bha iad co-cheangailte ris... ris an imrich à seo gun an àite ùr, mu dheidhinn togail nan taighean, briseadh na talmhainn, an eaglais, agus rudan mar sin. Bha a h-uile càil a tha sin aca anns na sgeulachdan, anns na seanchasan, nach robh?

SW: Och, bha. Bha. Mar a thuirt mi, tha cuimhne mhath aca air a sin fhathast. Bidh iad a' bruidhinn air na h-Innseanaich, 's mar a bha iad dar a thàinig iad a-nall. Tha cuimhn' a'm air aon stòiridh bhig a bhiodh aca air muinntir... air mar a thàinig na Gàidheil gu Sanndra. 'S e Barraich a bh' annta, 's thàinig iad a-nall, tha mi a' creidsinn, anns a' bhliadhna ochd ceud deug 's a dhà. Cha robh ann ach ceathrar dhiubh. 'S e Cloinn Nìll a bh' annta uile. Agus dar a thàinig iad gun a' chladach, shìos far a bheil an eaglais na seasamh an latha an-diugh, thàinig treubh, grunn de dh'Innseanaich orra, agus a rèir choltais, bha iad a' dol a thoirt dh'ionnsaigh dhaibh. Agus chaidh fear dhiubh seo air a ghlùinean, agus bha drong aige, agus thug e a-mach crois às an drong, agus bha e... bha e ga thogail siud suas, agus cho luath 's gun do dh'aithnich na h-Innseanaich gura h-e Caitligich a bh' annta, rinneadh sìth, agus 's e siud a' chiad turas a thachair na Gàidheil seo ris na h-Innseanaich anns an dùthaich ùr. Bidh stòiridhean mar sin aca fhathast, cinnteach.

CM: Uill, tha, agus thàinig thusa a-nall a dh'Obar Dheathain a dh'innse cuid dhen a sin dhaibh aig a' cho-labhairt a tha sin an-dràsta. A bheil an co-labhairt a' còrdadh riutsa?

SW: Tha gu mòr. Tha mi às dèidh tòrr mòr dhe na pàipearan a tha gu math feumail a chluinnteil, agus tuillidh 's dona nach eil iad a' dèanamh rud mar a tha seo nas trice. Tha e gu math cudromach gu saoghal nan Gàidheal.

CM: Nuair a smaoinicheas tu air, tha e annasach. Thathas ag ràdh riumsa nach do thachair a leithid seo a-riamh ron a seo.

SW: Seadh. Uill, cha b' urrainn dhomh sìon a ghràdhainn mu dheidhinn sin. Cha bhi mi a-bhos an seo ro thric. Ach 's e co-labhairt gu math feumail a th' ann, 's tha mi an dòchas gum bi iad a' cumail romhpa.

CM: A Sheumais, tapadh leatsa gu dearbha airson a thighinn a-steach dhan an stiùidio a thoirt dhuinn beachd air na tha thu fhèin gu bhith ag ràdh aig a' cho-labhairt a tha sin. Seumas Watson.

Source Type

Dat

Audio Quality

Good