Dia a' Bhainne an Ì Chaluim Chille.

Dùghall MacCormaig (DM): Nis, ged a their mise nach eil eilean air an t-saoghal a tha nas ainmeile na Ì Chaluim Chille, cha chreid mi gum bithinn fada ceàrr. Agus leis cho ainmeil 's a tha e, bidh mìltean a' dol a dh'fhaicinn nan seann togalaichean, uaighean nan rìghrean, agus na rudan neònach eile a tha feadh an eilein. A h-uile bliadhna tha mìltean a' dol ann, agus faodaidh sinn a ghràdh gun tàinig... gun deach milleanan ann, ann a... ann a... ann am bliadhn-... bliadhnaichean air ais, on is chuimhnich leinn fhìn, bàtaichean a bhith a' dol do dh'Ì.

Thèid na daoine sin, 's na mnathan, fir 's na mnathan, a-suas gun eaglais mhòr, chì iad a h-uile crois 's a h-uile h-àite far am biodh Calum Cille a' searmonachadh. Thèid iad a-staigh do Rèilig Odhrain agus chì iad leacan nan rìghrean, 's cinneachan 's feadhainn mhòr eile, agus chì iad an seann... an t-seann eaglais ris an abair iad Eaglais Odhrain, agus anns an tilleadh air ais, eadar... a-sìos far a bheil... far a bheil Eaglais nan Cailleach, an Eaglais Dhubh a their iad ris. Agus ruigidh iad an cidhe a-rithist agus thèid iad air bòrd, taingeil, toilichte gum faca iad a h-uile nì iongantach agus sean a bh' air... a bh' ann an Ì Chaluim Chille.

Ach chan fhaiceadh iad Clach a' Bhainne. Agus tha Clach a' Bhainne nas sine agus, ann am bharail-sa, nas neònaiche na rud eile a th' ann an Ì Chaluim Chille air fad. Tha a' chlach bhainne... Clach a' Bhainne seo, 's e meall den t-seòrsa cloiche a th' anns an Ros Mhuileach a bh' ann, a chionn a' chlach a th' ann an Ì, 's ann dubh a tha i, ach 's e seo meall de... meall mòr de chloich dheirg a thàinig a-nall às an Rois. Agus tha mi cinnteach gura h-ann an àm na h-Èireannaich a bhiodh e... a chaidh a toirt a-null, le na h-Èireannaich.

Nis, a' chiad rathad a b' àbhaist a bhith a' dol suas gu Rèilig Odhrain 's gun eaglais, 's ann aig Port nam Martair a bha e a' tòiseachdainn agus a' dol a-suas car air fhiaradh gus an Eaglais Dhubh, ach nuair a thog iad cidhe ann am Port Rònain rinn iad dòigh air an rathad a dhèanadh dìreach a-suas mu thrì cheud slat gun Eaglais Dhubh 's cho dìreach ri... uill, 's a b' urrainn rathad a bhith air a dhèanadh. Ach gu mì-fhortanach, bha Clach a' Bhainne dìreach ann am meadhan... an teis-meadhan an àite am biodh an rathad air a... air a chomharrachadh a-mach.

Ach an diùc a bh' air Earra-Ghàidheal anns an àm, cha leigeadh e leotha a' chlach a charachadh. Bha leithid de dh'eachdraidh an crochadh rithe 's nach leigeadh e leatha carachadh idir. Agus 's e an dòigh a rinn iad, thog iad an rathad a-suas gus am biodh iad dìreach thairis air mullach na cloiche. Agus ma tha fhios agad càit a bheil i, agus chan eil i ach mun cuairt air dusan slat bho Oifig a' Phosta, far a bheil Oifig a' Phosta an-diugh, thèid an iar dusan slat agus ma... ma rubas tu a' ghainmheach air falbh, bidh fhios agad càit a bheil a' chlach, gheibh thu a' chlach ann an sin. Chunna mi fhìn i o chionn bliadhna no dhà.

Ach carson a bha a' chlach ainmeil? Bha, a chionn anns an t-seann t-saoghal, fada ro àm Chaluim Chille, bha Dia a' Bhainne a' faotainn ìobairt ann an siud a h-uile madainn nuair a bhiodh na mnathan a' tighinn on bhuaile. Chuireadh iad deur den bhainne anns a' chloich agus iad a' creidsinn gun cuireadh... gum fàgadh Dia a' Bhainne, gum fàgadh... gun dèanadh e leis a' chrodh... gun toireadh leis a' chrodh tuillidh bainne a thoirt, agus gun tigeadh barrachd uachdar far a' bhainne cuideachd.

Ach madainn a bha seo, bha dà bhana-choimhearsnachd a' tighinn dhachaigh leis a' bhainne agus stad tè dhiubh mar a b' àbhaist dhi 's chuir i deur den bhainne anns a... anns an tolg a bh' anns a' chloich, ach chaidh an tè eile seachad. Agus thuirt an tè a chuir am bainne anns a' chloich, thuirt i:

"A bheil thu a' toirt deur bainne don Dia idir an-diugh?" thuirt ise.

"Ò chan eil," ars an tè seo. "Chan eil ann ach dìreach... dìreach rud gun fheum a bhith a' dèanadh sin. Nach fhaca mi na h-eòin ag òl a' bhainne an dèidh dhuinn a chur ann. Chan e Dia no rud eile a tha a' dèanadh sin. Cha dèan e... cha dèan e math sam bith don chrodh. Cuiridh mi geall riut."

Cha bu luaithe a bha na faclan às a beul dar a thàinig guth mòr a chluinnear fad an eilein air fad, ag ràdh:

"A bhean, bidh do shìol aithnichte feadh an t-saoghail air fad na dhèidh seo, a chionn nach urrainn dhaibh gealbhan fhàgail ma shuidheas iad taobh... taobh teine... taobh teine, chan eil e gu mùth càit am bi iad, ma gheibh iad... ma gheibh iad grèim air bior grìosaich no air clobha no rud sam bith feumaidh iad a bhith a' brodadh an teine."

Agus gus an latha an-diugh, bidh iad ag ràdh sin ri feadhainn a thig a-staigh a chèilidh do thaigh, agus ma shuidheas iad taobh a' ghealbhain agus gheibh iad grèim air rudeigin 's tòisichidh iad a' brodadh an teine, their iad: "Nam biodh tusa a-nuas bhon tè a dhiùlt am bainne don Dia thall ann an Ì."

Agus... dad ort... agus tha e ri innse ann am beul-aithris gur e NicCormaig a bha anns an tè a dhiùlt am bainne. Tha sin air a ràdh fhathast. Agus bidh iad ag ràdh:

"Ò, cha bhiodh Clann 'ic Cormaig ann, an t-ainm sin, ro àm Chaluim Chille."

Ach bha, a chionn chaidh Ulfada MacCormaig a thiodhlacadh ann an Ì anns a' bhliadhna dà cheud 's seachd deug air fhichead. Tha sin a rèir eachdraidh. Agus carson nach biodh... carson nach biodh mnathan anns an àm don aon ainm. Dè do bharail fhèin?

Calum MacIllEathain (CM): Math dh'fhaodte, ceart gu leòr.

DM: Agus 's e sin naidheachd as sine, fada, fada na rud sam bith a ghabhas innse... innse air Calum Cille, agus [?dh'aontaich mi] leis.