Cleachdaidhean Callaig ann an Uibhist a Deas.
Fiosraichean
Ceann-latha
1971
Àireamh a’ chlàir
29040
Pàirt 1
fiosrachadh a' chlàraidh
Àireamh a' Chlàir Thùsail
SA1971.43.B5
Àireamh an Teip Thùsail
Geàrr-chunntas
Cleachdaidhean Callaig ann an Uibhist a Deas.
Bha caisean-Callaig mar choinneal air a dhèanamh le blonag caorach. Nuair a rachadh feadhainn a-steach dhan taigh air Oidhche Challaig, bheireadh iad an caisean-Callaig do dh'fhear an taighe a lasadh e bhon teine. Bhiodh e air a shìneadh bho dhuine gu duine agus dh'fheumadh iad a chur mun cuairt an cinn gu deiseal. Nan rachadh e às air duine bha e na mhanadh-bàis dhan duine sin ro dheireadh na bliadhna. Bhiodh an luchd-tadhail a' tighinn gu taigh gu deiseal agus a' seinn. Tha an cleachdadh fhathast ann an Uibhist a Deas [ann an 1971].
Àite a' Chuspair
Siorrachd - Siorrachd Inbhir Nis
Paraiste - Uibhist a Deas
Eilean - Uibhist a Deas
Cànan
Gàidhlig
Seòrsa
Cruinneachadh
Tar-sgrìobhadh
Dòmhnall Eairdsidh Dòmhnallach (DE): An cuala sibh riamh... tha fhios a'm gum biodh iad uaireannan a' gabhail fear dhe na... de sheann duain nam Fiantaichean air Challaig. Duan na Ceàrdaich.
Dòmhnall Alasdair Johnson (DA): Dà cheann dhe Duan na Ceàrdaich.
DE: An cuala sibh e?
DA: Chuala. Cha tug mi riamh leam e, 'ille.
DE: Seadh, gu dearbha.
DA: Cha tug. Chuala. Ò 's e duan math a bha sin.
DE: Niste, dè bha sa chaisean-Callaig a-nist?
DA: Innsidh mise dhut dè rud a bh' aca bho shean ann, 'ille. A-nuas ann a sheothach air broilleach caorach a bhiodhte a' marbhadh airson na Nollaig, bha a-nuas ann a sheothach air a' bhroilleach dhith blonaig de rud, a bhathar a' gearradh às, 's iomadh turas a chunna mise bràthair mo mhàthar, bhiodh e... bha e math air marbhadh chaora 's air rud dhen t-seòrsa. An oidhche a chunna mise e a' toirt às a' chaisean-Callaig ann a shineach, agus bhathar ga roladh suas, a' bhlonaig a bh' ann a shin, agus ga thiormachadh. Bhathar ga chur air teine gus am biodh e ann Oidhche Chullaig ann, agus a' cur... a' cur siobhag no rudeigin na bhroinn, mar gum biodh pìos de...
DE: A' dèanamh mar gum biodh coinneal?
DA: ...de shreang mar gum biodh coinneal. Ghabhadh e, a laochain, cho math dìreach 's... ged a bhiodh am paireafain ann.
DE: Agus a-niste, nuair a bhiodh iad... am biodh iad a' falbh... am biodh an dròbh a' falbh leis a seo? An crowd a' falbh leis a seo?
DA: Cha bhiodh ach aon Chaisean Callaig ann. An aon fhear a bh' ann.
DE: 'S bhiodh e aca...
DA: 'S nuair a bha thu a' dol a-staigh dhan taigh, fhios agad, bha thu ga shìneadh a dh'fhear an taighe. Uill bha fear an taighe an uair sin ga lasadh mar seothach ris an teine - 's e teine a bh' ann an uair sin co-dhiù, cha robh na maidseachan a' dol - bhathar ga lasadh ris an teine. Uill, bhathar ga chur timcheall air a' chloinn, ma bha clann anns an taigh, ga chur deiseil orra.
DE: Agus 's ann deiseil an-còmhnaidh?
DA: Seadh. Agus bhathar ga chur deiseil air bean an taighe 's bhathar ga chur deiseil air fhèin anns a' chiad start.
DE: 'S ann timcheall dìreach mar sin...
DA: 'S ann, dìreach. Dìreach timcheall a' chinn mar seothach a bha e a' dol.
DE: Timcheall mu cheann?
DA: Seadh, mu cheann. Mar seo, mullach a' chinn agus 's ann a bha e air a chur air a' chloinn uile cuideachd.
Aonghas Iain Dòmhnallach (AI): Agus e fhèin an toiseach, an e?
DA: 'S e. Bha an uair sin a' chlann agus bean an taighe, air deireadh. Agus bha iad ag ràdh, duine sam bith nan rachadh an Caisean Callaig ort... nan d' rachadh e às ort, nach biodh tu beò an ath bhliadhna.
DE: Seadh gu dearbh. Am faca sibh fhèin riamh a' dol às e?
DA: Ò chan fhaca gu dearbha. Chan fhaca gu dearbha, 's tha mi glè choma.
AI: Ò gu dearbha. Agus a-niste, ged a bhiodh sianar no seachdar ghillean a' tighinn gu taigh, cha ruigeadh iad a leas a bhith aca ach an aonan...
DA: Cha ruigeadh, cha ruigeadh. Cha ruigeadh a leas ach ge bith cò am fear a bha a' gabhail an duain.
DE: Niste, an cuala sibh riamh, nuair a bhiodh iad a' tighinn chun an taighe, dh'fheumadh iad tighinn thuige deiseil?
DA: Bha iad a' dol deiseil air an fhàrdraich.
DE: Agus an robh iad ag èigheach dad?
DA: Bha. A' Chullaig seo, a' Challaig seo, Chal ò
DE: An robh, gu dearbha?
DA: Bha.
DE: Tha cuimhn' agaibh fhèin air a seo?
DA: Ò tha, gu dearbh, agus bha mi ris cuideachd.
DE: Dè bh' ann a-rithist? A' Chullaig seo...
DA: A' Chullaig seo, a' Challaig seo, Chal ò, Chal ò.
DE: 'S chan eil iad a' dèanamh seo a-nist, an fheadhainn òga, a bheil?
DA: Tha. Cluinnidh tu iad.
DE: A bheil, gu dearbha?
DA: Tha. Bha iad ann. Bha iad ris. Bha. Bha iad ris.
DE: Agus cha chuala sibh riamh mar gum bitheadh craiceann caorach no rudeigin mar sin a bhith aca, a bha iad a' cur air cuideigin agus ga bhualadh?
DA: Ò cha chuala. Cha robh e againne co-dhiù rim linn-sa. Cha robh
DE: Seadh, tha mi a' smaointinn gun robh seo a' dol uaireigin. Uill tha e a' cur iongnadh orm gun robh seo a' dol cho faisg air an latha an-diugh.
DA: Bha. Ò bha.
DE: Ach cha bhi an caisean-Callaig a' dol an-diugh idir, a bheil?
DA: Tha. Bha e aca nuair a bha iad a' falbh air deireadh.
DE: An robh, gu dearbh?
DA: Bha.
DE: An-uiridh, no a' bhliadhna ron a sin?
DA: Ach 's e coinneal a bhiodh aig feadhainn aca.
DE: Seadh, gu dearbh. Ò uill, cha robh dad a dh'fhios a'm gun tàinig seo cho faisg air an latha againn fhèin.
DA: Bha. 'S e coinneal a bhiodh aig feadhainn aca.
DE: Agus càit a bheil seo a' dol? Dìreach a-mach à seo fhèin, an ann?
DA: 'S ann, shìos taobh mun Ìochdar an seo.
DE: Tha e a' dol taobh an Ìochdair fhathast?
DA: Tha. Bha... chan eil fhios a'm an robh iad a' falbh an-uiridh an sineach ach bha iad a' falbh air a' bhòn-[?bhliadhna].
DE: Cha robh dad a dh'fhios a'm gun robh sin a' dol fhathast.
DA: Bha. Chan urrainn dhomh dad a ràdh an robh iad a' falbh an-uiridh ann, cha chuala mi gabadh mun deidhinn.
DE: Ò uill, tha sin math. 'S bhiodh duain eile aca 's dòcha cuideachd, am bitheadh?
DA: Och, bhitheadh duain aig feadhainn aca.
DE: Chan eil cuimhn' agaibh air a' chòrr dhe na duain?
DA: Ò chan eil. Siud an duan a bhiodh agamsa co-dhiù. 'S mi a bhiodh anns a' gheang co-dhiù a' gabhail nan duan, an geang a bhiodh a' falbh còmhla rium fhèin.
DE: 'S an robh iad a' cur cuairt air a h-uile taigh a bha sa bhaile?
DA: Bha, chùm sinn bliadhnachan a' cur cuairt air Rubha Ghaisinis uile-gu-lèir 's a-muigh taobh deas Loch a' Chàrnain.
DE: Seadh gu dearbh. Ach cha robh sibhse a' dol a-staigh gu na... gu Ceann a' Mhachaire idir ann a shin?
DA: Ò cha robh sinn a' dol a-staigh ann a shin; bha sinn a-muigh an Rubha Ghaisinis. Cha robh. Cha robh.
DE: Agus a-nist, dh'fheumadh a h-uile taigh rudeigin a thoir dhuibh?
DA: Dh'fheumadh. Dh'fheumadh iad... 's e aran a bhiodh feadhainn aca a' toirt air falbh. Breacag, ceathramhan arain, 's math dh'fhaodte gun toireadh feadhainn lof dhut, 's bheireadh feadhainn tì dhut, 's bheireadh iad... rud dhen t-seòrsa sin.
DE: Agus bhathar a' cruinneachadh seo ann am pocannan, an ann? No ciamar?
DA: Bha cruinneachadh phoca. Bhathar a' dol an uair sin a dh'aon taigh air deireadh 's bhathar a' roinn sineach air ge bith cò bha anns a' gheang.
DE: A' roinn a' ghnothaich, seadh.
DA: A' roinn a' ghnothaich air a' gheang, 's bha a h-uile duine a' toirt leis a chuid fhèin dhachaigh.
DE: Ach cha robh iad a' cur aodannan orra no sìon mar sin?
DA: Ò cha robh. Cha robh airson Callaig co-dhiù. Cha robh, cha robh.
Dòmhnall Alasdair Johnson (DA): Dà cheann dhe Duan na Ceàrdaich.
DE: An cuala sibh e?
DA: Chuala. Cha tug mi riamh leam e, 'ille.
DE: Seadh, gu dearbha.
DA: Cha tug. Chuala. Ò 's e duan math a bha sin.
DE: Niste, dè bha sa chaisean-Callaig a-nist?
DA: Innsidh mise dhut dè rud a bh' aca bho shean ann, 'ille. A-nuas ann a sheothach air broilleach caorach a bhiodhte a' marbhadh airson na Nollaig, bha a-nuas ann a sheothach air a' bhroilleach dhith blonaig de rud, a bhathar a' gearradh às, 's iomadh turas a chunna mise bràthair mo mhàthar, bhiodh e... bha e math air marbhadh chaora 's air rud dhen t-seòrsa. An oidhche a chunna mise e a' toirt às a' chaisean-Callaig ann a shineach, agus bhathar ga roladh suas, a' bhlonaig a bh' ann a shin, agus ga thiormachadh. Bhathar ga chur air teine gus am biodh e ann Oidhche Chullaig ann, agus a' cur... a' cur siobhag no rudeigin na bhroinn, mar gum biodh pìos de...
DE: A' dèanamh mar gum biodh coinneal?
DA: ...de shreang mar gum biodh coinneal. Ghabhadh e, a laochain, cho math dìreach 's... ged a bhiodh am paireafain ann.
DE: Agus a-niste, nuair a bhiodh iad... am biodh iad a' falbh... am biodh an dròbh a' falbh leis a seo? An crowd a' falbh leis a seo?
DA: Cha bhiodh ach aon Chaisean Callaig ann. An aon fhear a bh' ann.
DE: 'S bhiodh e aca...
DA: 'S nuair a bha thu a' dol a-staigh dhan taigh, fhios agad, bha thu ga shìneadh a dh'fhear an taighe. Uill bha fear an taighe an uair sin ga lasadh mar seothach ris an teine - 's e teine a bh' ann an uair sin co-dhiù, cha robh na maidseachan a' dol - bhathar ga lasadh ris an teine. Uill, bhathar ga chur timcheall air a' chloinn, ma bha clann anns an taigh, ga chur deiseil orra.
DE: Agus 's ann deiseil an-còmhnaidh?
DA: Seadh. Agus bhathar ga chur deiseil air bean an taighe 's bhathar ga chur deiseil air fhèin anns a' chiad start.
DE: 'S ann timcheall dìreach mar sin...
DA: 'S ann, dìreach. Dìreach timcheall a' chinn mar seothach a bha e a' dol.
DE: Timcheall mu cheann?
DA: Seadh, mu cheann. Mar seo, mullach a' chinn agus 's ann a bha e air a chur air a' chloinn uile cuideachd.
Aonghas Iain Dòmhnallach (AI): Agus e fhèin an toiseach, an e?
DA: 'S e. Bha an uair sin a' chlann agus bean an taighe, air deireadh. Agus bha iad ag ràdh, duine sam bith nan rachadh an Caisean Callaig ort... nan d' rachadh e às ort, nach biodh tu beò an ath bhliadhna.
DE: Seadh gu dearbh. Am faca sibh fhèin riamh a' dol às e?
DA: Ò chan fhaca gu dearbha. Chan fhaca gu dearbha, 's tha mi glè choma.
AI: Ò gu dearbha. Agus a-niste, ged a bhiodh sianar no seachdar ghillean a' tighinn gu taigh, cha ruigeadh iad a leas a bhith aca ach an aonan...
DA: Cha ruigeadh, cha ruigeadh. Cha ruigeadh a leas ach ge bith cò am fear a bha a' gabhail an duain.
DE: Niste, an cuala sibh riamh, nuair a bhiodh iad a' tighinn chun an taighe, dh'fheumadh iad tighinn thuige deiseil?
DA: Bha iad a' dol deiseil air an fhàrdraich.
DE: Agus an robh iad ag èigheach dad?
DA: Bha. A' Chullaig seo, a' Challaig seo, Chal ò
DE: An robh, gu dearbha?
DA: Bha.
DE: Tha cuimhn' agaibh fhèin air a seo?
DA: Ò tha, gu dearbh, agus bha mi ris cuideachd.
DE: Dè bh' ann a-rithist? A' Chullaig seo...
DA: A' Chullaig seo, a' Challaig seo, Chal ò, Chal ò.
DE: 'S chan eil iad a' dèanamh seo a-nist, an fheadhainn òga, a bheil?
DA: Tha. Cluinnidh tu iad.
DE: A bheil, gu dearbha?
DA: Tha. Bha iad ann. Bha iad ris. Bha. Bha iad ris.
DE: Agus cha chuala sibh riamh mar gum bitheadh craiceann caorach no rudeigin mar sin a bhith aca, a bha iad a' cur air cuideigin agus ga bhualadh?
DA: Ò cha chuala. Cha robh e againne co-dhiù rim linn-sa. Cha robh
DE: Seadh, tha mi a' smaointinn gun robh seo a' dol uaireigin. Uill tha e a' cur iongnadh orm gun robh seo a' dol cho faisg air an latha an-diugh.
DA: Bha. Ò bha.
DE: Ach cha bhi an caisean-Callaig a' dol an-diugh idir, a bheil?
DA: Tha. Bha e aca nuair a bha iad a' falbh air deireadh.
DE: An robh, gu dearbh?
DA: Bha.
DE: An-uiridh, no a' bhliadhna ron a sin?
DA: Ach 's e coinneal a bhiodh aig feadhainn aca.
DE: Seadh, gu dearbh. Ò uill, cha robh dad a dh'fhios a'm gun tàinig seo cho faisg air an latha againn fhèin.
DA: Bha. 'S e coinneal a bhiodh aig feadhainn aca.
DE: Agus càit a bheil seo a' dol? Dìreach a-mach à seo fhèin, an ann?
DA: 'S ann, shìos taobh mun Ìochdar an seo.
DE: Tha e a' dol taobh an Ìochdair fhathast?
DA: Tha. Bha... chan eil fhios a'm an robh iad a' falbh an-uiridh an sineach ach bha iad a' falbh air a' bhòn-[?bhliadhna].
DE: Cha robh dad a dh'fhios a'm gun robh sin a' dol fhathast.
DA: Bha. Chan urrainn dhomh dad a ràdh an robh iad a' falbh an-uiridh ann, cha chuala mi gabadh mun deidhinn.
DE: Ò uill, tha sin math. 'S bhiodh duain eile aca 's dòcha cuideachd, am bitheadh?
DA: Och, bhitheadh duain aig feadhainn aca.
DE: Chan eil cuimhn' agaibh air a' chòrr dhe na duain?
DA: Ò chan eil. Siud an duan a bhiodh agamsa co-dhiù. 'S mi a bhiodh anns a' gheang co-dhiù a' gabhail nan duan, an geang a bhiodh a' falbh còmhla rium fhèin.
DE: 'S an robh iad a' cur cuairt air a h-uile taigh a bha sa bhaile?
DA: Bha, chùm sinn bliadhnachan a' cur cuairt air Rubha Ghaisinis uile-gu-lèir 's a-muigh taobh deas Loch a' Chàrnain.
DE: Seadh gu dearbh. Ach cha robh sibhse a' dol a-staigh gu na... gu Ceann a' Mhachaire idir ann a shin?
DA: Ò cha robh sinn a' dol a-staigh ann a shin; bha sinn a-muigh an Rubha Ghaisinis. Cha robh. Cha robh.
DE: Agus a-nist, dh'fheumadh a h-uile taigh rudeigin a thoir dhuibh?
DA: Dh'fheumadh. Dh'fheumadh iad... 's e aran a bhiodh feadhainn aca a' toirt air falbh. Breacag, ceathramhan arain, 's math dh'fhaodte gun toireadh feadhainn lof dhut, 's bheireadh feadhainn tì dhut, 's bheireadh iad... rud dhen t-seòrsa sin.
DE: Agus bhathar a' cruinneachadh seo ann am pocannan, an ann? No ciamar?
DA: Bha cruinneachadh phoca. Bhathar a' dol an uair sin a dh'aon taigh air deireadh 's bhathar a' roinn sineach air ge bith cò bha anns a' gheang.
DE: A' roinn a' ghnothaich, seadh.
DA: A' roinn a' ghnothaich air a' gheang, 's bha a h-uile duine a' toirt leis a chuid fhèin dhachaigh.
DE: Ach cha robh iad a' cur aodannan orra no sìon mar sin?
DA: Ò cha robh. Cha robh airson Callaig co-dhiù. Cha robh, cha robh.
Cruth Inneal a' Chlàir
Reel to reel
Càileachd an Fhuaime
Math