Mac an Duine Uasail agus Nighean na Banntraich

Seumas MacFhionghain: Seadh ma-thà. Bha siud duine-uasal ann an Inbhir Nis a-muigh ann an siud reimhid, agus bha aon ghille aige. Sin na bh' aige de theaghlach. Agus thòisich an gille ri suirghe air nighean banntraich a bh' ann. Cha robh innte ach boireannach bochd, agus cha robh e math gu leòr leis an duine-uasal an gille a bhith a' suirghe air nighean na banntraich idir, agus bha e a' feuchainn ri a h-uile saod a b' urrainn dha air toirt air a' ghille gun seachnadh e an nighean, agus sin rud nach b' urrainn dha a bhith ga dhèanamh.

Agus 's ann a chuir e mu dheireadh air falbh gu ruige Ameireaga an gille, airson gun dìochuimhnicheadh e nighean na banntraich an uair sin co-dhiù. 'S dh'fhalbh e gu ruige Ameireaga co-dhiù, agus ged a chaidh e a dh'Ameireaga fhèin, bha e a' sgrìobhadh daonnan gu nighean na banntraich.

Dh'eug an sin a' bhanntrach fhèin, agus cha robh duine aig an nighinn ach i fhèin. Agus bha beagan de smodal an t-saoghail sa aice, ged nach robh i cho beairteach 's a bha athair-san. Agus thòisich an gille air cur gnothaichean ga h-iarraidh i reic a h-uile sgath a bhuineadh dhi, agus a dhol a-null far an robh e fhèin, agus gun coinnicheadh e i, nuair a ruigeadh i thall agus gum pòsadh iad.

'S e am plan a rinn i co-dhiù. Reic i a h-uile sgath a bhuineadh dhi ann an Inbhir Nis, agus dh'fhalbh i a-null a dh'Ameireaga far an robh esan, agus nuair a ràinig i thall, choinnich e air a' chidhe i, nuair a chaidh i air tìr. Agus nuair a chaidh i air tìr 's a choinnich e i, thug iad an aghaidh air a' choillidh. 'S cha do dh'fhaighneachd e dhi, 'Cuin a fhuair thu biadh?', no 'Cuin a fhuair thu deoch?', ach dh'fhalbh iad agus bha iad a' coiseachd ro choillidh agus ro àite fiadhaich, agus thàinig an sin an oidhche orra, agus thuirt esan rithe nuair a thàinig an oidhche:

"'S fheàrr dhut ma tha sgillinn airgid agad a thoirt dhomh fhìn, gun fhios gu dè dh'fhaodas tachairt dhuinn a-nochd fhathast, agus 's e mi fhìn as fheàrr a ghlèidheas an t-airgead na thusa."

Shìn i dha a h-uile sgillinn a dh'airgead a bh' aice, agus thug iad treiseag a' falbh, agus thuirt esan an sin rithe, 's iad a' dol ro bhad coille:

"Seas mionaid bheag ann a sheo," ars esan, "fhad 's a bhios mi a-staigh ann a sheo anns a' choillidh."

Sheas i air an rathad, agus ghabh esan a-staigh dhan choillidh, agus dh'fhuirich i ga fheitheamh, agus ged a bhiodh i ga fheitheamh fhathast cha tilleadh esan. Agus nuair a chunnaic i sin, thuirt i rithe fhèin gun robh an t-àm aicese dèanamh air a son fhèin; nach robh roimhesan tilleadh idir. Nam biodh e a' dol a thilleadh gur fhada a thilleadh e.

Dh'fhalbh i gun duine ach i fhèin, agus thòisich i ri coiseachd. Agus nuair a thug i treis mhòr a' coiseachd, 's a bha beul an latha a' tighinn, chunnaic i crùban de sholas beag ann an àiteigin. Co-dhiù, ràinig i an solas, agus bheat i aig an doras, agus thàinig seann duine glas a dh'ionnsaigh an dorais.

"Cà 'il thu a' dol?" ars esan.

"Ò," ars ise, "chan eil mi ach ag iarraidh fanail airson oidhche, agus ag iarraidh grèim bìdh."

"Ah, seadh," ars esan, "bheir mise dhut grèim bìdh, ma dh'fhalbhas tu nuair a gheibh thu e, ach chan eil mi airson fanail a thoirt dhut idir. 'S e," ars esan, "àite robairean a tha seo."

"Sin an aon rud a bha dhìth orm," ars ise. "'S e bhith nam shearbhant aig robairean, sin an aon rud a tha mi air a shon."

"Ò ma-thà," ars am bodach, "thig a-staigh."

Chaidh i a-staigh, agus thug am bodach biadh agus deoch dhi. "Agus nam faighinn a-nis," ars ise, "àite an dèanainn treis chadail."

"Gheibh thu sin cuideachd," ars am bodach. "Cha bhi iad fhèin fada gun tighinn dhachaigh."
"Uill," ars ise, "ge brith gu dè an t-àite a gheibh mise airson cadal ann, cha leig thu duine beò aca nam chòir gus a-màireach."

"Seadh," ars am bodach.

Chaidh i a chadal, agus an cadal cha robh ann. Co-dhiù, cha robh i fada co-dhiù nuair a chuala i iadsan a' tighinn dachaigh. Co-dhiù, dh'innis am bodach dhaibh gun robh a leithid ann, agus thuirt cuideigin aca e dhol ga h-iarraidh agus a toirt a-nuas gu 'm faiceadh iad i.

Thuirt am bodach nach rachadh; nach dèanadh math dha, gun do dh'iarr i gun duine a dhol na còir gu madainn, agus gura h-e an aon rud a bha a dhìth oirre a bhith na bean-taighe aca. Co-dhiù ma bha òr no airgead no rud aca, chuir iad ann an àite e, agus bha ise a' coimhead air toll-iuchrach a bh' air an doras gu dè bha iad a' dèanamh, agus i na suidhe ann an cùl an dorais an àite a dhol a chadal. Nuair a ghabh iad am biadh co-dhiù, ghabh iad mu thàmh, agus nuair a dh'fhairich ise gun do ghabh iad mu thàmh, dh'fhosgail i an doras, agus ge brith cà 'n do chuir iad na bh' aca a dh'airgead, ghabh i ga ionnsaigh agus thog i leatha e, agus chàirich i oirre e agus thug i beatha leatha.

Bha i treisean na ruith 's treisean a' coiseachd, agus an cridhe air chrith innte gum faiceadh i tighinn às a dèidh an-dràsta 's a-rithist iad. Ach co-dhiù, chaidh i pìos mòr, agus bha am feasgar air tighinn air ais. Cha robh duine no creutair air tachairt rithe air an rathad, agus chunnaic i sin fear a' tighinn na coinneamh, agus each dearg aige ga mharcrachd. Ò chlisg a' bheatha aiste gur e fear dhiubh a bh' ann. Co-dhiù, nuair a ràinig am fear sin i, stad e an t-each agus dh'fhaighneachd e dhi cò às an tàinig i. Dh'innis i gun tàinig i às a leithid seo a bhaile-puirt.

"'S cà 'il thu a' dol?"

"A dh'àite sam bith," ars ise, "far am faigh mi obair."

"Glè mhath," ars esan, "'s ann a dh'iarraidh searbhant a tha mi fhìn a' dol," ars esan, "agus," ars esan, "ma dh'fhastas tu agam, cha ruig mi leas a dhol nas fhaide."

Dh'fhast e i. Co dhiù, dh'fhastadh i aig an fhear sin airson searbhantachd, agus nuair a dh'fhast e i aige:

"Uill a-nis," ars esan, "bheil sgoil agad?"

"Tha beagan agam," ars ise.

"Uill," ars esan, on a tha mise air an rathad, cha ruig mi leas," ars esan, "tilleadh còmh' riut idir. Tha turas agam le bhaile mhòr, agus," ars esan, "aithnichidh tu fhèin an tà am bi agad ri dhol."

[Tha stad sa chlàradh an seo.]

...bhaile mhòr, agus cha ruig mi leas tilleadh dhachaigh idir. Ma tha de sgoil agad fhèin a leughas geata a bhios romhad air an rathad, tachraidh," ars esan, "caisteal mòr riut air an rathad ann a sheo, agus tha geata iarainn ri iomall an rathaid mhòir agus a leithid seo a dh'ainm sgrìobhte air, 's ma leughas tu fhèin an t-ainm seo," ars esan, "chan eil agad ach gabhail a-staigh, agus siud," ars esan, "gad iuchraichean agad, agus nuair a ruigeas tu an caisteal," ars esan, "faodaidh tu doras sam bith a th' ann fhosgladh, agus a dhol a-staigh. Agus," ars esan, "tha biadh agus deoch agus a h-uile seòrsa romhad ann, agus," ars esan, "bidh mi fhìn a-staigh air treis dhen oidhche," ars esan, "agus chan eil duine a' fuireach còmh' rium ach mi fhìn."

Co-dhiù, dh'fhalbh i, agus fada [???] dham biodh i a' coiseachd, ràinig i an caisteal. Chunnaic i geata a bha seo agus dh'fhosgail i e agus ghabh i a-staigh, agus an doras bu choltaiche a chunnaic i ri cidsin, dh'fhosgail i an doras a bha sin agus ghabh i a-staigh. Agus cha robh seòrsa bìdh no seòrsa dighe a smaointicheadh i air nach robh a-staigh roimhpe. Rinn i biadh dhi fhèin agus ghabh i biadh, agus rinn i shuipeir-san, agus e a' dol a bhith a-staigh aig naoi uairean.

Thàinig naoi uairean, 's thàinig a deich, 's thàinig aon uair deug 's cha tàinig esan. Co-dhiù, thug i seo dol fairis nach tigeadh e idir, agus mu mheadhan-oidhche thàinig beatadh dhan doras, agus chaidh i sìos agus dh'fhosgail i an doras, agus bha seann duine liath na sheasamh san doras.

"Ò," ars ise, "thig a-staigh, thig a-staigh."

"Ò thèid gu dearbh," ars esan, "mi a-staigh on a dh'iarr thu orm a dhol a-staigh. Chan eil agad," ars esan, "ach thu fhèin."

"Chan eil," ars ise, "ach," ars ise, "ma dh'fhaodte nach bi fear an taighe fada gun tighinn."

"Ò cha tig e a-nochd," ars esan.

"Uill, chan e sin a bha e ag ràdh riumsa co-dhiù," ars ise.

"Ò uill, ged is e... nach e," ars esan, "cha tig e idir."

Fhuair i biadh agus deoch deiseil dhan t-seann duine liath.

"Ò," ars esan, cha leig thu leas a bhith a' faighinn biadh no deoch dhòmhsa," ars esan. "Cha ghabh mise biadh no deoch idir."

"Gu dè as coireach?"

"Innsidh mi sin dhut," ars esan, "on a tha thu cho tapaidh agus a tha thu," ars esan. "'S e mac dhòmhsa," ars esan, "a thachair riut air an rathad, agus a chuir dhachaigh thu. Agus," ars esan, "'s mise a thog an caisteal a th' ann an seo, agus mun deachaidh crìoch air," ars esan, "chaidh mo mhurt, agus," ars esan, "riamh on uair sin," ars esan, "tha mise a' tighinn a h-uile h-oidhche ann a sheo, agus tha esan," ars esan, "a' pàigheadh dhaoine a dh'fhuiricheas oidhcheannan ann an seo, agus ge brith gu dè am pàigheadh a gheallas e do dhuine," ars esan, "cha toir e sgillinn dhaibh, a chionn tha a h-uile duine dhiubh marbh anns an leabaidh nuair a thig e. Agus," ars esan, "cha do rinn mise sgath deifir air duine aca riamh," ars esan, "agus feuch thu nach gabh thusa sgath eagail romham. Ach," ars esan, "nuair a tha fios aig na daoine gur e mise a th' ann, 's iad gam fhaicinn," ars esan, "tha an cridhe a' leum asta leis an eagal, agus tha iad marbh. Agus," ars esan, "chan eil dùil sam bith aige, gum bi thusa beò a-màireach nas motha. Agus," ars esan, "thig e a-màireach," ars esan, "ach cha bhi e a' smaointinn gum bi thusa roimhe. Agus on a tha thu cho tapaidh agus a tha thu," ars esan, "innis thusa dha a h-uile sgath a dh'innseas mise dhut, agus thugainn thu," ars esan, "agus seallaidh mi dhut an t-àite a bheil an t-airgead agamsa fo leac a th' air beulaibh teine ann an rùm."

Dh'innis am bodach a h-uile sgath dhi. "Agus," ars esan, "chan fhaicear mise gu bràth an dèidh na h-oidhche a-nochd. Agus," ars esan, "on a tha thusa cho tapaidh 's a tha thu, ma dh'innseas tu dha a h-uile sgath, abair ris gun do dh'iarr mise air thusa a phòsadh. Sheadh?"

Thug am bodach comhairle dhi co-dhiù gus an robh e uaireannan sa mhadainn, agus dh'fhalbh am bodach. Dh'fhàg e oidhche mhath aice.

Làrna-mhàireach nuair a bha esan a' tighinn mu aon uair deug, chan fhaca e sgath riamh a b' iongantaiche leis na toit a bhith às a' chaisteal. Thàinig e co-dhiù 's chaidh e a-staigh.

"Seadh, tha thu ann."

"Tha."

"An-tà," ars esan, "cha d' fhuair mise tighinn a-raoir idir, ged a bha mi a' smaointinn gun tiginn."

"Ò is beag a bha nad shealladh-sa thighinn a-raoir," ars ise.

"Carson?"

"Airson," ars ise, "nach robh thu am beachd tighinn idir."

"Dè eile?"

"Ò uill chan eil fhios agamsa," ars ise. "'S e d' athair a bha ag ràdh riumsa nach robh thu am beachd tighinn."

"M' athair-sa?" ars esan.

"Seadh," ars ise. "D' athair-sa."

"Ò nighean a leithid seo," ars esan. "Tha m' athair-sa marbh o chionn fhad 's a dh'ùine."

Tha fhios a'm gu bheil," ars ise, "d' athair-sa marbh, agus chuir e seachd an oidhche a-raoir còmh' riumsa ann an seo."

Thòisich i seo ri innse dha a h-uile sgath a dh'iarr athair air a dhèanamh, agus:

"Thugainn," ars ise, "agus seallaidh mise dhut an t-àite an tuirt e rium an robh t-airgead aige."

Sheall e [sic] dha a h-uile sgath. Sheall e... i dha a h-uile sgath, agus nuair a chunnaic e iomadach rud a bha athair ag ràdh:

"Uill," ars esan, "tha mi a' tuigsinn gum faca thu e gun teagamh, agus," ars esan, "feuch nach fhàg thu sgath gun innse a thuirt e riut."

"Chan eil grèim a thuirt e rium," ars ise, "nach do dh'innis mise dhut ach aon rud, agus tha mi coma," ars ise, "co-dhiù a nì thusa e gus nach dèan."

"Dè rud a tha sin?"

"Gun do dh'iarr e ort," ars ise, "mise a phòsadh. Tha mise coma," ars ise, "co-dhiù a nì thu sin gus nach dèan."

"Uill ged nach iarradh e idir sin," ars esan, "on a bha thusa cho math 's a bha thu, pòsaidh mise thu."

Co-dhiù, phòs e fhèin agus an nighean, agus bha e cho math agus a bha latha... bha i cho math agus a bha an latha cho fada. Cha ruigeadh i leas am biadh a chur na beul mura togradh i fhèin.

Agus thug i bliadhna anns a' chaisteal a bh' ann an sin, agus gun a chridhe aice gluasad air ais no air aghaidh aig searbhantan. Agus ann an ceann na bliadhna, bha i air uinneig gu h-àrd ann am mullach an taighe agus cò chunnaic i a' dol a dh'ionnsaigh an taighe, ach am fear a robaig i, am fear a thug a-staigh dhan choillidh i. Ràinig e an doras agus dh'iarr e pìos, agus chaidh searbhanta suas far an robh esan... far an robh ise, agus thuirt i gun robh tramp aig an doras ag iarraidh pìos.

"Ò thallaibh," ars ise "agus bheiribh a-staigh e, agus bheiribh dha a dheagh bhiadh."

Thugadh a-staigh e, agus thugadh dha a dheagh bhiadh, agus nuair a ghabh e a bhiadh, 's ann a chuir e a thòn ris an teine ga gharadh fhèin. Nuair a bha e sgìth ga gharadh fhèin, dh'iarr e oirre** breith air, agus a chur bliadhna ann am prìosan. Rugadh air, agus stobadh bliadhna ann am prìosan e, agus theann e an ceann na bliadhna ag iarraidh a thoirt a-mach, agus chaidh i ga iarraidh agus thugadh a-mach e. Thugadh suas dhachaigh e far an robh i.

"Seadh," ars ise, "cò dhiubh as fheàrr leat a-nis?" ars ise. "Pìos an-diugh, no bliadhna eile sa phrìosan?"

"Ò 's fheàrr leam e," ars esan, "pìos."

"Uill, ma-thà," ars ise, "gheibh thu pìos, agus sgrìobhaidh tu gu d' athair gu ruige Inbhir Nis gun tug thu bliadhna ann am prìosan aig nighean a leithid seo a dh'fhear."

Thug i dha pìos 's dh'fhalbh e, 's cha do thill e tuilleadh. 'S cha chuala mise an còrr mun deidhinn.



[**Dh'fhaodadh e a bhith gur e *dh'iarr i orra* a bha e a' ciallachadh.]