A' dèanamh gual Gàidhealach nuair a bha gual gann.
Contributors
Fieldworkers
Date
October 1962
Track ID
37403
Part 1
Track Information
Original Track ID
SA1962.44.A1
Original Tape ID
Summary
Making charcoal when coal was scarce.
Coal was scarce and people used to make charcoal. First, they made a hole eight feet long, three feet wide and three feet deep in the peat land. They then filled it with two cartfuls of good peat. They set fire to the peat at each end of the hole and also in the middle. When the peat was burnt through, they covered the hole with turf, ensuring that no air could get in by filling any small vents with soft peat. After two days they would take it home in bags to the smithy. The charcoal was clean and good for the smithy work. They stopped making it about 1909/10.
Item Location
County - Inverness-shire
Parish - North Uist
Island - North Uist
Language
Gaelic
Genre
Collection
Transcription
Dòmhnall Eairdsidh Dòmhnallach (DE): Seadh, 's bha sibh ag ràdh, ma-thà, gun robh sibh... gum biodh sibh a' dèanamh gual, rud ris an canadh iad gual Gàidhealach, 's gum biodh sibh ag obair leis anns a' cheàrdaich.
Dòmhnall MacIllEathain (DM): Bha. Bhiomaid ga dhèanamh. Bhiodh an gual gann co-dhiù. A' dol dhan mhòintich 's a' toir linn spaid 's a' fosgladh toll ann am mòinteach - nam biodh mòinteach mhath, gun a bhith ro fhliuch ann - a' fosgladh toll anns am biodh aon ochd troighean a dh'fhaid, agus aon trì troighean a leud, doimhneachd a-rithist aon, ò, deagh thrì troighean a dhoimhneachd. Bhith ga lìonadh an uair sin, sin le mòine, mòine mhath a bhiodh slàn.
DE: An e mòine dhubh, no mòine chìob, no...?
DM: Mòine dhubh. Sheadh, mòine dhubh. Ò tè sam bith ach i a bhith rudeigin... gun i a bhith ro phronn. Agus nuair a bha e làn gu bheul, bha sibh an uair sin a' cur teine anns gach ceann dheth, 's teine anns a' mheadhan.
DE: 'S an robh sibh a' fàgail àite airson... airson gaoth a thighinn troimhe no sìon?
DM: Cha robh, cha robh. Cha robh ach a' leigeil leis gabhail an uair sin. Bhiodh e a' gabhail suas gu bheul, 's leigeil leis an uair sin gu 'm biodh e gu math dearg, gus nach biodh... Bhiodh dìreach a ghabhail air stad às. Nuair a bha sibh a' smaoineachadh an uair sin a bha teas air a dhol tron fhàd uile, 's e uile na ghual, bha thu an uair sin a' tòiseachadh air gearradh sgrathan. A' tòiseachadh air cur nan sgrathan anns an dala ceann 's a' cur tè eile às dèidh na tè sin 's i a' breith air... a' greimeachadh air an sgrath eile, gu 'n ruigeadh sibh an ceann eile.
DE: 'S bhiodh e dùinte buileach an uair sin?
DM: A' toir dheth na h-èadhar, 's ma bha ceò a' tighinn às an uair sin, badan beaga de cheò a' tighinn troimhe, bha sibh an uair sin a' faighinn, leis an spaid, mòine bhog 's ga bualadh air na tuill a bh' ann a shin, 's bha e an uair sin a' toir dheth na h-èadhar, 's cha robh sìon a' tighinn... ri fhaicinn idir, 's thu ga fhàgail ann an sin gu cionn, ò, latha no dà latha. Ga thoir às an uair sin 's ga thoir dhan cheàrdaich ann am pocannan.
DE: 'S ciamar a gheibheadh sibh an uair sin e?
DM: Bhiodh e aotrom. Aotrom. Shaoileadh sibh nach robh mòran feum ann idir ach...
DE: Agus bhiodh e pronn, am bitheadh?
DM: Bhitheadh. Bhiodh feadhainn dhe na fòidean dìreach nan dà leth. Feadhainn bu lugha na sin, bhiodh e uiread ri... ò, ged bhiodh e, abraibh... bhiodh e uiread ri bogsa mhaidseachan no mar sin.
DE: Agus an ann dubh a bhiodh e?
DM: Chan ann. Glas a bhiodh e. Glas. Liath-ghlas mar sin.
DE: Agus dè na ghabhadh sloc mar seo? Dè na chuireadh sibh ann a mhònaidh.
DM: Ò, de mhònaidh? Ò dh'fheumadh sibh aon dà luchd cartach.
DE: Dà luchd cartach. 'S dè size a thuirt sibh a-rithist a bh' anns a... a bhiodh anns a' chlais a bha seo?
DM: Ò, bhiodh aon ochd troighean a dh'fhaid innte, 's aon trì a leud, 's doimhneachd mhath, sìos aon trì troighean.
DE: Trì troighean, seadh gu dearbha. 'S dhèanadh seo obair sam bith anns a' cheàrdaich?
DM: Dhèanadh e uabhasach math anns a' cheàrdaich. Cha robh e salach idir. Cha robh chars às a dhèidh idir, mar a chanas sibh anns a' Bheurla. Dhèanadh e tàthadh cho math ri gual sam bith.
DE: Uill uill. 'S an robh e cho teth ris a' ghual?
DM: Ò uill, 's dòcha nach robh e cho teth ach, uill, cha robh e fad air deireadh.
DE: Agus an robh e buan an uair sin? Am maireadh e treiseag?
DM: Ò mhaireadh. Cha mhaireadh e cho fad ris a' ghual Ghallta, ach dhèanadh e obair mhath. Dhèanadh sibh obair mhath leis, math fhèin.
DE: Agus chunna sibh fhèin seo ga dhèanamh tric gu leòr?
DM: Chunnaic. Bha mi ga dhèanamh cuide ri m' athair uair 's uair.
DE: 'S cuin a rinn sibh seo mu dheireadh, bheil dad a bheachd agaibh?
DM: Ò bhitheadh, tha mi a' creidsinn, ann an... ach, an nineteen nine, no nineteen ten.
DE: Dìreach. 'S bhiodh a' cheàrdach gu math trang an uair sin?
DM: Ò bha i trang an uair ud, bha. Uabhas each gan cruidheadh an uair ud.
DE: Bhitheadh, bhitheadh.
Dòmhnall MacIllEathain (DM): Bha. Bhiomaid ga dhèanamh. Bhiodh an gual gann co-dhiù. A' dol dhan mhòintich 's a' toir linn spaid 's a' fosgladh toll ann am mòinteach - nam biodh mòinteach mhath, gun a bhith ro fhliuch ann - a' fosgladh toll anns am biodh aon ochd troighean a dh'fhaid, agus aon trì troighean a leud, doimhneachd a-rithist aon, ò, deagh thrì troighean a dhoimhneachd. Bhith ga lìonadh an uair sin, sin le mòine, mòine mhath a bhiodh slàn.
DE: An e mòine dhubh, no mòine chìob, no...?
DM: Mòine dhubh. Sheadh, mòine dhubh. Ò tè sam bith ach i a bhith rudeigin... gun i a bhith ro phronn. Agus nuair a bha e làn gu bheul, bha sibh an uair sin a' cur teine anns gach ceann dheth, 's teine anns a' mheadhan.
DE: 'S an robh sibh a' fàgail àite airson... airson gaoth a thighinn troimhe no sìon?
DM: Cha robh, cha robh. Cha robh ach a' leigeil leis gabhail an uair sin. Bhiodh e a' gabhail suas gu bheul, 's leigeil leis an uair sin gu 'm biodh e gu math dearg, gus nach biodh... Bhiodh dìreach a ghabhail air stad às. Nuair a bha sibh a' smaoineachadh an uair sin a bha teas air a dhol tron fhàd uile, 's e uile na ghual, bha thu an uair sin a' tòiseachadh air gearradh sgrathan. A' tòiseachadh air cur nan sgrathan anns an dala ceann 's a' cur tè eile às dèidh na tè sin 's i a' breith air... a' greimeachadh air an sgrath eile, gu 'n ruigeadh sibh an ceann eile.
DE: 'S bhiodh e dùinte buileach an uair sin?
DM: A' toir dheth na h-èadhar, 's ma bha ceò a' tighinn às an uair sin, badan beaga de cheò a' tighinn troimhe, bha sibh an uair sin a' faighinn, leis an spaid, mòine bhog 's ga bualadh air na tuill a bh' ann a shin, 's bha e an uair sin a' toir dheth na h-èadhar, 's cha robh sìon a' tighinn... ri fhaicinn idir, 's thu ga fhàgail ann an sin gu cionn, ò, latha no dà latha. Ga thoir às an uair sin 's ga thoir dhan cheàrdaich ann am pocannan.
DE: 'S ciamar a gheibheadh sibh an uair sin e?
DM: Bhiodh e aotrom. Aotrom. Shaoileadh sibh nach robh mòran feum ann idir ach...
DE: Agus bhiodh e pronn, am bitheadh?
DM: Bhitheadh. Bhiodh feadhainn dhe na fòidean dìreach nan dà leth. Feadhainn bu lugha na sin, bhiodh e uiread ri... ò, ged bhiodh e, abraibh... bhiodh e uiread ri bogsa mhaidseachan no mar sin.
DE: Agus an ann dubh a bhiodh e?
DM: Chan ann. Glas a bhiodh e. Glas. Liath-ghlas mar sin.
DE: Agus dè na ghabhadh sloc mar seo? Dè na chuireadh sibh ann a mhònaidh.
DM: Ò, de mhònaidh? Ò dh'fheumadh sibh aon dà luchd cartach.
DE: Dà luchd cartach. 'S dè size a thuirt sibh a-rithist a bh' anns a... a bhiodh anns a' chlais a bha seo?
DM: Ò, bhiodh aon ochd troighean a dh'fhaid innte, 's aon trì a leud, 's doimhneachd mhath, sìos aon trì troighean.
DE: Trì troighean, seadh gu dearbha. 'S dhèanadh seo obair sam bith anns a' cheàrdaich?
DM: Dhèanadh e uabhasach math anns a' cheàrdaich. Cha robh e salach idir. Cha robh chars às a dhèidh idir, mar a chanas sibh anns a' Bheurla. Dhèanadh e tàthadh cho math ri gual sam bith.
DE: Uill uill. 'S an robh e cho teth ris a' ghual?
DM: Ò uill, 's dòcha nach robh e cho teth ach, uill, cha robh e fad air deireadh.
DE: Agus an robh e buan an uair sin? Am maireadh e treiseag?
DM: Ò mhaireadh. Cha mhaireadh e cho fad ris a' ghual Ghallta, ach dhèanadh e obair mhath. Dhèanadh sibh obair mhath leis, math fhèin.
DE: Agus chunna sibh fhèin seo ga dhèanamh tric gu leòr?
DM: Chunnaic. Bha mi ga dhèanamh cuide ri m' athair uair 's uair.
DE: 'S cuin a rinn sibh seo mu dheireadh, bheil dad a bheachd agaibh?
DM: Ò bhitheadh, tha mi a' creidsinn, ann an... ach, an nineteen nine, no nineteen ten.
DE: Dìreach. 'S bhiodh a' cheàrdach gu math trang an uair sin?
DM: Ò bha i trang an uair ud, bha. Uabhas each gan cruidheadh an uair ud.
DE: Bhitheadh, bhitheadh.
Source Type
Reel to reel
Audio Quality
Good